Cén fáth ar úsáideadh criathair?
Bhí easpa scioból agus cróite ag tithe bochta sa 18ú agus 19ú haois, rud a d’fhág gá criathair a úsáid chun cré agus salachar a bhaint amach a bhí ann tar éis a bheith ag bualadh arbhair taobh amuigh. Bhí tomhais éagsúla mogaill ag na criathair sin agus baineadh úsáid astu ar laethanta gaofara chun grán a scaradh ón lochán. Shéid an ghaoth an lochán éadrom ar leataobh, agus thit an grán trom anuas ar an leathán ar an talamh. Bhí an grán is glaine ar thaobh na gaoithe, ach bhí dallán breise ag teastáil ó roinnt den ghrán trí chriathar mín chun síolta fiaile agus lochán a bhaint amach.
Ag dallán arbhair gar do Leithinis Ros Goill, Dún na nGall.
Criathar Min
Bhí mogall an-mhín ag an gcriathar seo agus baineadh úsáid as chun min a fásadh i dtalamh garbh a rilleadh chun plúr a bhí níos míne a fháil.
Rinne an fear de lucht siúil na hÉireann ar tugadh “The Twigger” air an criathar seo a mhúin John cén chaoi criathair a dhéanamh (F:1957.19)
Dallán/Criathar Dall
Ní criathar é an Dallán go teicniúil agus faigheann sé a ainm ón bhfocal Gaeilge Dall mar gheall ar an easpa spáis idir na stiallacha sníofa. Baineadh go leor úsáid as ar nós grán a iompar agus bia d’ainmhithe a thomhas. D’fhéadfaí é a úsáid freisin chun arbhar a bualadh go héadrom a rilleadh ar lá gaofar. Thiteadh an grán go díreach anuas ar leathán a leagadh amach ar an talamh agus thógadh an ghaoth an lochán sa bpróiseas sin. Dhéantaí é seo níos minice le Bodhrán (criathar déanta as leathar).
Leigh Nios mo